Drzewo oliwne- na pierwszy rzut oka niepozorne: szary pień, powykręcane gałęzie, skórzaste liście, niewielkie owoce- skromnie wygląda ale drzemie w nim potężna siła. Rośnie powoli i późno osiąga dojrzałość (po kilku latach zaczyna owocować) ale jest długowieczne- może żyć nawe 2000lat.

To niezwykłe drzewo towarzyszy człowiekowi od czasów paleolitu dając mu pożywienie, lekarstwo, kosmetyk, światło, ciepło,  drewno, a także służąc do celów rytualnych. Piękno  gajów oliwnych opisywane jest już w Starym Testamencie.  Każdy z nas z pewnością słyszał  o gałązce oliwnej , którą przyniosła w dziobie gołębica, aby zwiastować koniec potopu  (Rdz 8, 10-11) “Przeczekawszy zaś jeszcze 7 dni, znów wypuścił  z arki gołębicę i ta wróciła do niego pod wieczór niosąc w dziobie świeży listek z drzewa oliwnego. Poznał więc  Noe, że woda na ziemi opadła."
Prawdopodobnie stąd właśnie pochodzi symbolika gałązki oliwnej jako znaku pokoju - przymierza zawartego pomiędzy Bogiem a ludźmi.

Dar Ateny

Drzewo oliwne odegrało również znaczącą rolę w mitologii greckiej. Były to czasy kiedy bogowie Olimpu  rywalizowali między sobą o helleńskie miasta.  Potężny bóg mórz i oceanów Posejdon i bogini  mądrości Atena  wiedli spór o władanie nad Attyką. Akropol zamieszkiwał wówczas król Kekroks.  Idąc za radą Zeusa  każdy z bogów miał ofiarował ludziom wyjątkowy  i pożyteczny dar. Potężny Posejdon uderzył trójzębem w skałę,  z której  wytrysnęła woda. Woda ta była jednak słona,  a zatem zupełnie nieprzydatna, na zboczach  Akropolu biły już bowiem źródła wody słodkiej, dzięki którym ludzie mogli się tam osiedlić.
Atena dotknęła dzidą ziemi, a z niej zaczęły wyrastać  zielone pędy drzewa oliwnego. Pędy rosły pnąc się w górę i przekształcając w drzewo, aż całe pokryło się owalnymi owocami. W ten sposób Atena podarowała ludziom żyjącym na nieurodzajnym Peloponezie sadzonkę rośliny, którą z powodzeniem mogli tam uprawiać wykorzystując na wiele sposobów. Nic więc dziwnego, że podwładni króla Kekroksa uznali panowanie Ateny. Na jej cześć  nazwali miasto od jej imienia. Po dziś dzień gałązka oliwna jest symbolem zwycięstwa, życia, pokoju i pojednania.

Niektóre źródła archeologiczne podają, że drzewo oliwne było uprawiane już 20 000 lat p.n.e,  jednak główne znaleziska potwierdzające istnienie gajów oliwnych na Krecie datowane są na epokę kamienia łupanego (paleolit) oraz młodszą epokę kamienia gładzonego (neolit) 5000 do 3500 p.n.e.  

W Egipcie symbol drzew oliwnych oraz oliwek pojawia sie na sarkofagach faraonów, za czasów których oliwa była mieszana z ziołami aromatyzującymi i miała większe zastosowanie w kosmetyce aniżeli w konsumpcji. Pierwsze, znalezione dokumenty  napisane na temat oleju wyciśniętego z oliwek czyli oliwy zostały znalezione w Mykenach i pochodzą z ok 1250 r.p.n.e.

 Te gliniane tabliczki są jednym z najważniejszych znalezisk archeologicznych w historii oliwy.

Skąd pochodzi drzewo oliwne?

Wiele źródeł historycznych utrzymuje, że drzewo oliwne wywodzi sie z Persji, inne z kolei twierdzą, że ślady pierwszych gajów oliwnych znaleziono  w Egipcie w dolinie Nilu, jeszcze inne, że w Jordanii. Jednak zdecydowana większość z nich  potwierdza,  że uprawa koncetrowała się początkowo w Mezopotamii - starożytnej  krainie na  Bliskim Wschodzie  leżącą w dorzeczu rzek: Tygrys i Eufrat a więc na terenie dzisiejszej  Syrii i Iranu.  Stąd rozprzestrzeniła sie na cały basen Morza Śródziemnego.

Najpierw dotarła do Grecji, gdzie opracowano technikę pozyskiwania oleju z owoców drzewa oliwnego- czyli oliwy. Oliwa, dzięki wielorakiemu zastosowaniu, stała się źródłem bogactwa i władzy. Odgrywała ogromną rolę w kulturze greckiej, uważano ją wręcz za drzewo boskie.  Homer opisał ją jako „płynne złoto”, gaje oliwne uznawano za miejsca święte, gdzie mogły pracować tylko dziewice i mężczyźni zachowujący czystość, a za ścięcie drzewa oliwnego groziły surowe kary: wygnanie, a nawet śmierć. To w Grecji najpierw nauczono się wykorzystywać oliwę w kuchni, w medycynie (stosowano na bóle głowy i żołądka), kosmetyce (nacierano ją ciała przed zawodami sportowymi i po kąpieli). Używano ją również do lampek oliwnych  jako paliwo, a z jej gałązek robiono wieńce na głowy zwycięzców sportowych zmagań. Oliwa należała do wielkiej trójki podstawowych produktów żywieniowych. Starożytni Grecy mawiali: "Niech twój dzień będzie dobry jak chleb, pobudzający jak wino, łagodny jak oliwa".

Gałązkami oliwnymi ozdabiano wszystko od  zastawy kuchennej po mury pałaców. Do dziś możemy podziwiać przepiękne malowidła na murach pałacu w Crossos

Jak drzewo oliwne zdobyło świat?

Za sprawą Fenicjan ( największych żeglarzy starożytnych i kupców) drzewo oliwne dociera w XI w p.n.e do Hiszpanii. To właśnie Fenicjanie  zapoczątkowali uprawę gajów oliwnych na terenach aktualnej Andaluzji. Wpływy arabskich na tym terenie doświadczamy po dziś dzień choćby w nazewnictwie. Hiszpańskie słowo „aceite” oznaczające  olej, pochodzi  od arabskiego wyrazu „azzajt”, który dosłownie znaczy sok z oliwki.
W VII w p.n.e. wraz z ekspansją kolonii greckich oliwa dociera  do południowych Włoch oraz północnej Afryki. 100 lat później  drzewa oliwne docierają do Marsylii skąd rozprzestrzeniają się na całą Galię.  Dalszą ekspansję zapewniają podboje rzymskie (rzymskie wojska zabierały ze soba przydatną roślinę). Do Nowego Świata (Indie, Ameryki) oliwa trafia dopiero za sprawą hiszpańskich konkwistadorów w XVI w.

W Polsce oliwa pojawiła się wraz z chrześcijaństwem. Ze względów klimatycznych drzewa oliwnego nie można u nas uprawiać ,  było więc bardzo cennym towarem. Przez wiele wieków używano ją wyłącznie do celów liturgicznych – namaszczania niemowląt, królów podczas koronacji, zmarłych.

Na polskich stołach zagościła dzięki Królowej Bonie.  Wprowadziła ona nowe zwyczaje żywieniowe, dzięki którym wyśmienity smak oliwy znalazł szerokie zastosowanie w naszej staropolskiej kuchni.